Sclerotinia sclerotiorum

SCLEROTINIA SCLEROTIORUM

Gatunek znajduje się wśród patogenów roślin o największym znaczeniu ekonomicznym, a jednocześnie jest jednym z najbardziej powszechnych na świecie. Polifag ten do lat 80. XX wieku zidentyfikowany został na 383 gatunkach, a w 2008 podawano już, że poraża ponad 500 gatunków. O dużym znaczeniu świadczy fakt, że w odniesieniu do chorób wywoływanych przez S. sclerotiorum użyto ponad 60 nazw. W Polsce najczęściej spotykanymi nazwami jest zgnilizna twardzikowa, biała pleśń oraz zgorzel łodygi. Gospodarzami S. sclerotiorum są głównie rośliny dwuliścienne, rzadko jednoliścienne (trawy, zboża, choć poraża np. cebulę, tulipany). W Polsce jego występowanie stwierdzono na rzepaku, tytoniu, marchwi, pietruszce, buraku, ogórku, pomidorze, fasoli, soi, słoneczniku oraz na innych roślinach warzywnych. Wysokie szkody (nawet do 30%) powoduje w uprawach rzepaku ozimego, jak i trochę w mniejszym stopniu rzepaku jarego i tytoniu. W USA w latach o korzystnych warunkach klimatycznych dla rozwoju patogena straty finansowe spowodowane wystąpieniem S. sclerotiorum szacowane były na 200 milionów dolarów. Wszystkie rośliny dyniowate są podatne na zgniliznę twardzikową.

Jak już wspomniano opisywany patogen występuje powszechnie i ma bardzo szeroki zasięg geograficzny i klimatyczny. Lubi zwłaszcza tereny chłodne i wilgotne, ale występuje na wszystkich kontynentach. Kiedy temperatura spada poniżej 0°C lub osiąga ponad 32°C, jego patogeniczność słabnie.

Symptomy

Grzyb poraża rośliny we wszystkich fazach wzrostu. Objawy infekcji są bardzo specyficzne i łatwe do rozpoznania (Fig. 1-10). Na rzepaku zgnilizna twardzikowa występuje najczęściej na łodydze (szczególnie w niższych partiach, blisko gleby; Fig. 1). Pojawiają się na niej jasnobrązowe, bądź jasnoszare owalne plamy, które z czasem ciemnieją. Obejmują one całość lub tylko część obwodu łodygi. Plamy często pokrywa warstwa białej grzybni, która stopniowo przerasta tkanki i dostaje się do wnętrza łodygi, gdzie tworzą się początkowo białe do kremowych, a następnie ciemniejące i ostatecznie czarne skupienia strzępek – skleroty (Fig. 4). Czasem czarne przetrwalniki są widoczne nawet na powierzchni łodygi, a także w łuszczynach. Silnie porażony rzepak staje się łamliwy, pęka i przedwcześnie zamiera. Objawy mogą być również widoczne na liściach, choć są trudne do rozpoznania. Zainfekowane liście brunatnieją, zamierają i gniją.

U roślin dyniowatych patogena najczęściej można zauważyć na porażonych łodygach i owocach roślin dyniowatych. Może infekować łodygi blisko gleby (Fig. 5-7), a także liście i owoce nadziemne. Infekcja zwykle zaczyna się od martwej lub obumierającej tkanki. Mogą to być na przykład zwiędłe liścienie, a zwłaszcza kwiaty, które pozostają przyczepione do owoców lub przylegają do innej części rośliny po opadnięciu. Na owocach infekcja występuje głównie na końcu kwiatu (Fig. 8), gdzie objawy są często mylone z objawami szarej pleśni. Przy zgniliźnie twardzikowej grzybnia jest zawsze czysto biała, nigdy w odcieniach szarości lub brązu. Zdarza się, że zainfekowane owoce wysychają i mumifikują.

Objawy choroby na ogórku uwidaczniają się na łodygach, liściach, kwiatach i owocach. Infekcja rozpoczyna się mokrymi plamami, po których następuje wzrost białej grzybni pokrytej kroplami wody podobnymi do rosy na zainfekowanych owocach. Zaatakowane owoce ogórka stają się wodniste, miękkie, a później rozwijają się na nich sklerocja. Owoce gniją całkowicie w 3-5 dni. Podobne objawy występują na łodydze, liściach i ogonkach liściowych (Fig. 5-7). Obserwuje się zmiany chorobowe na łodydze pokrytej grubą białą grzybnią, co powodujące mokre zmiany na ogonkach liściowych, co z kolei prowadzi do chlorotycznych, nekrotycznych plam na liściach. Zgnilizna najczęściej dotyczy starszych organów rośliny. Po pojawieniu się grzybni patogena na łodydze, organ ten wysycha i więdnie, a w gnijących tkankach pojawiają się małe, czarne sklerocja. Zakażeniu sprzyja zwłaszcza, jak już wspominano, chłodne i wilgotne środowisko, które zwykle występuje w warunkach szklarniowych. W szklarniach można obserwować wyjątkowo szybkie pokrywanie się zakażonych wodnistych i miękkich tkanek białą puszystą grzybnią patogena. Choroba nasila się tutaj w wyniku złego zarządzania uprawą. Nie jest powszechna w szklarniach i nie powinna w nich występować, jeśli rośliny są chronione przed kroplami wody i omgławianiem, zwłaszcza podczas kwitnienia.

Aby zapobiegać zakażeniu, rośliny nie powinny być niepotrzebnie sadzone blisko siebie. Dodatkowo należy usuwać chwasty wokół szklarni, aby ograniczyć potencjalnych gospodarzy patogena. Jeśli grzyb zadomowi się w szklarni, można zastosować odkażanie termiczne gleby w celu zabicia sklerocji. Wyłożenie polietylenu na podłożu szklarni zapobiega rozprzestrzenianiu się askospor z apotecjów. Ochrona chemiczna nie zawsze jest skuteczna. W przypadku upraw polowych należy przede wszystkim usuwać chwasty. Rzędy upraw powinny być ustawione równolegle do przeważającego wiatru, z dużymi odstępami w rzędach i między nimi, tak aby rośliny mogły szybko wysychać po deszczu. Przy zagrożeniu uprawy powinno unikać się nawadniania z góry.